ແຄນມໍລະດົກລາວ ມໍລະດົກໂລກ

(ຮູບຈາກລູກສິດ ທີ່ມັກເປົ່າແຄນ)

ແຄນເປັນເຄື່ອງດົນຕຣີພື້ນເມືອງຊະນິດໜຶ່ງທີ່ມີມາຕັ້ງແຕ່ບູຮານນະການຂອງຄົນລາວ. ແຕ່ຖ້າຖາມວ່າ ແມ່ນ ຜູ້ໃດເປັນຄົນຜະລິດແຄນ ຫລື ເຮັດແຄນເປັນຄົນທຳອິດ ແລະ ເປັນຫຍັງຕ້ອງເອີ້ນວ່າ: “ແຄນ” ແລ້ວມາ ຮອດ ເວລານີ້ຍັງບໍ່ມີຫລັກຖານຢັ້ງຢືນທີ່ແນ່ນອນ ມີພຽງນິທານປະຣຳປະຣາເລົ່າສືບໆຕໍ່ກັນມາຫລາຍເລື່ອງ… 

ແຄນແມ່ນເຄື່ອງດົນຕີອຳມະຕະຂອງຄົນລາວເຊິ່ງເປັນສິ່ງທີ່ຕິດພັນຢ່າງສະໜິດແໜ້ນກັບຊີວິດມາຊ້ານານ, ແຄນສາມາດກ່ອມອາລົມຄົນໃຫ້ມ່ວນຊື່ນສຸກສັນໃນຍາມມີໄຊຊະນະ ແລະ ປະສົບຜົນສຳເລັດ. ນອກນີ້ແລ້ວ ແຄນ ຍັງສາມາດກ່ອມຈິດໃຈໃຫ້ຄົນຄຶດຮອດບ້ານເກົ່າເມືອງຫລັງທີ່ເຄີຍພັກອາໄສ, ເຮັດໃຫ້ຄຶດຮອດອະດີດ. ຜູ້ເຖົ້າ ຜູ້ແກ່ ເມື່ອໄດ້ຟັງສຽງແຄນລາຍຕ່າງໆ ເຊັ່ນ: ລົມພັດໄຜ່, ແມ່ຮ້າງກ່ອມລູກ, ກາເຕັ້ນກ້ອນ, ໂປ້ຊ້າຍ, ລ່ອງນ້ອຍ, ລ່ອງໃຫຍ່, ສຸດສະແນນ, ເດີນດົງ ຫຼື ເປົ່າໃນຈັງຫວະຂັບລຳທ້ອງຖິ່ນບ້ານເຮົາ ບາງຄົນຟັງແລ້ວ ກໍພໍຢາກຮ້ອງໄຫ້ ນຳພຸ້ນລະ. 

ແຄນເປັນເຄື່ອງດົນຕີປະເພດໃຊ້ປາກເປົ່າດ້ວຍວິທີສູບລົມເຂົ້າ-ອອກຕາມຈັງຫວະ ແລະ ທຳນອງ ຫຼື ລາຍ ທີ່ໄດ້ກຳນົດຢ່າງຄັກແນ່. ແຄນລາວປະກອບມີ ໔ ພາກສ່ວນສຳຄັນຄື: ໄມ້ລູກແຄນ(ໄມ້ອໍ້), ເຕົ້າແຄນ (ໄມ້ດູ່ ຫຼື ໄມ້ແຄນ), ລີ້ນແຄນເຮັດດ້ວຍທອງ ຫຼື ເງິນ, ສະເພາະຂີ້ສູດແມ່ນໃຊ້ໄວ້ຍຶດຕິດລະຫວ່າງລູກແຄນກັບເຕົ້າແຄນ ໃຫ້ແໜ້ນ ທັງບໍ່ໃຫ້ລົມຝິ່ວ ແລະ ເອົາໄວ້ຕິດຮູແຄນ ເພື່ອບັງຄັບໃຫ້ການອອກສຽງໄດ້ດັ່ງໃຈ. 

ບາງທັດສະນະບອກວ່າແຄນມີ ໒ ຊະນິດຕົ້ນຕໍຄື: ແຄນນ້ອຍ(ຍາວສອກຄືບ, ສອງສອກ ຫລື ສອງສອກ ຄືບ) ແລະ ແຄນໃຫຍ່ (ຍາວ ສາມສອກ, ສາມສອກຄືບ ຫລື ສີ່ສອກ ແລະ ເຄີຍມີຮອດຫົກສອກ)ແຄນນີ້ ຍັງຈັດ ອອກເປັນ ໒ ປະເພດຄື: ແຄນເຈັດ ແລະ ແຄນແປດ(ແຄນເຈັດມີລູກເຈັດຄູ່, ແຄນແປດມີລູກແປດຄູ່) ແຕ່ໝໍແຄນ ບາງຄົນກໍເວົ້າວ່າແຄນມີ ໔ ຊະນິດຄື: 

໑. ແຄນຫົກ: ເປັນແຄນສໍ່ານ້ອຍເອີ້ນວ່າ ແຄນນ້ອຍ ຫຼື ແຄນສັ້ນ, ມີລູກແຄນຂ້າງລະ ໓ ລູກ ມີສຽງນຳ ກັນ ໕ ສຽງຄື: ຟາ-ຊອນ-ລາ-ໂດ-ເຣ. 

໒. ແຄນເຈັດ: ເປັນແຄນສ່ຳກາງມີລູກຂ້າງລະ ໗ ລູກ, ແຄນສ່ຳກາງນິຍົມເປົ່າໃສ່ດົນຕີອື່ນໆ ມີສຽງນຳກັນ ໗ ສຽງຄື: ໂດ-ເຣ-ມີ-ຟາ-ຊອນ-ລາ-ທີ. 

໓. ແຄນແປດ: ເປັນແຄນສໍ່າກາງເຊິ່ງໃຫຍ່ກວ່າແຄນເຈັດໜ້ອຍໜຶ່ງ ໃຊ້ສຳລັບເປົ່າດ່ຽວໂດຍປະສົມປະ ສານກັບສຽງລຳ ແລະ ສຽງຂັບປະເພດຕ່າງໆ, ແຄນແປດເປັນແຄນທີ່ໝໍລຳນິຍົມຊົມຊື່ນໃຊ້ຫຼາຍກວ່າໝູ່. 

໔. ແຄນເກົ້າ: ເປັນແຄນທີ່ມີລູກຂ້າງລະເກົ້າ, ແຄນຊະນິດນີ້ແມ່ນແຄນທີ່ເພິ່ນນິຍົມເປົ່າໃສ່ລຳໂສມ, ລຳສີພັນດອນ, ລຳພື້ນເມືອງ, ລຳນິທານແຕ່ເກົ່າ. ໃນປະຈຸບັນປາກົດວ່າ ໃນວົງການໝໍລຳບໍ່ມັກໃຊ້ກັນແລ້ວ ແຕ່ໃນ ບາງເຂດກໍມີການຂົບງັນບຸນປະເພນີດ້ວຍສຽວແຄນຢູ່. 

ໂດຍທົ່ວໄປພວກເຮົາເຫັນ “ແຄນ” ທີ່ໃຊ້ເປົ່າທົ່ວໄປຂອງລາວລຸ່ມຈະມີຫົກຄູ່, ເຈັດຄູ່, ແປດຄູ່ ແລະ ເກົ້າຄູ່ ສ່ວນ ແຄນລາວສູງມີ ສາມຄູ່ ເຊິ່ງໃຊ້ເປົ່າໃນງານຕ່າງໆພາຍໃນບ້ານຂອງຕົນເອງ.

“ແຄນ” ໂດຍທົ່ວໄປແລ້ວເຮັດດ້ວຍ “ໄມ້ອໍ້” ຫລືບາງທ້ອງຖິ່ນເອີ້ນວ່າ: “ໄມ້ເຮ້ຍນ້ອຍ” ໂດຍມີວິທີການ ເຮັດ ຢ່າງປານີດ, ລີ້ນຂອງແຄນທີ່ກໍ່ໃຫ້ເກີດ “ສຽງ” ເຮັດດ້ວຍເງິນສົດ, ການປ້ອງກັນບໍ່ໃຫ້ລົມຝິ່ວໃນເວລາເປົ່າ ເພິ່ນໄດ້ໃຊ້ “ຂີ້ສູດ” ຕິດໄວ້ກັບເຕົ້າ ການເຮັດແບບນີ້ຍັງເປັນວິທີການເຮັດໃຫ້ລູກແຄນຍຶດຕິດກັບເຕົ້າໄດ້ແໜ້ນດີ. 

ການເປົ່າແຄນເພິ່ນຈະໃຊ້ມືສອງຂ້າງຕຸ້ມເຕົ້າແຄນໄວ້ແໜ້ນ, ນິ້ວມືທັງສິບ(ສອງຂ້າງ)ມີໜ້າທີ່ໃນການປິດ ເປີດລົມໃນປ່ອງທີ່ເພິ່ນເຈາະຮູໄວ້ ເພື່ອກໍ່ໃຫ້ເກີດການປ່ຽນແປງຂອງສຽງຕາມຈັງຫວະຂອງຜູ້ເປົ່າທີ່ໃຊ້ປາກຕິດກັບ ເຕົ້າແຄນ ເພື່ອເປົ່າລົມເຂົ້າ ຫລື ອອກຕາມຈັງຫວະຂອງເພງທີ່ຕ້ອງການ. 

ສວ່ນຫລາຍແມ່ນໃຊ້ເປົ່າສະແດງລວດລາຍ , ຄວາມສາມາດ ແລະ ພະລະກຳລັງ ຄວາມກ້າຫານຂອງຜູ້ເປົ່າ ເຊິ່ງບໍ່ໄດ້ປະກອບ ໃຫ້ກັບການຂັບລຳພື້ນເມືອງແຕ່ຢ່າງໃດ. ເມື່ອພວກເຮົາຫວນຄືນ ແລະ ຮຽນຮູ້ວັດທະນະທຳ ຂອງຊາດຫຼາຍເທົ່າໃດ ຍິ່ງເຮັດໃຫ້ພວກເຮົາ ຫຼື ເວົ້າວ່າ ຜູ້ໃດຫາກມີເຊື້ອຊາດລາວຈະມີຄວາມຜູກພັນກັບ ວັດທະ ນະທໍາຂອງຊາດຕົນ.

ຄົນລາວທຸກໆຄົນ ບໍ່ວ່າຫນຸ່ມນ້ອຍ ຍິງ - ຊາຍ ເຖົ້າແກ່ ທີ່ມີນໍ້າໃຈຮັກຊາດ ແລະ ຮັກວັດທະນະທຳທີ່ເປັນມູນເຊື້ອຂອງຊາດລາວ ຄວນພ້ອມກັນຫັນມາອະນຸລັກຮັກສາ ແລະ ສົ່ງເສີມຄົນລາວໃຫ້ຮູ້ການຮັກສາວັດທະນະທຳ ດັ່ງແຄນ ເລີ່ມແຕ່ມື້ນີ້ ແລະ ພ້ອມກັນສືບຕໍ່ພັດທະນາກ້າວໄປແຕ່ລະຂັ້ນ ດວ້ຍຄວາມເຊື່ອໝັ້ນ ເພື່ອຮັກສາມໍລະ ດົກຕົກທອດຂອງບັນພະບູລຸດເຮົານີ້ເອົາໄວ້.

(ພໍ່ຕູ້ນີ້ ເປັນຄົນພິການ ແຕ່ເພິ່ນເປັນຊ່າງແຄນ ຢູ່ທາງ ໜອງເປັດ-ຊຽງຂວາງ)

(ຂອບໃຈທີ່ອ່ານ)